Versterking en vernieuwing Afsluitdijk: spuien als het kan, pompen als het moet

Gezien de klimaatverandering, met extreme regenbuien en een hogere zeespiegel, is er steeds meer nodig om het achterland droog te houden. Met extra spui- en nieuwe pompcapaciteit kan meer water worden afgevoerd van het IJsselmeer naar de Waddenzee. Bouwcombinatie Levvel, met onder meer BAM, bouwt deze nieuwe voorzieningen in opdracht van Rijkswaterstaat, als onderdeel van de versterking en vernieuwing van de Afsluitdijk. 

Ten westen van de Afsluitdijk liggen bij Den Oever drie bestaande spuigroepen. Hiertussen, op de plaats van de voormalige eilandjes, komen twee extra spuigroepen. Met enorme schuiven houden ze het zoute water uit de Waddenzee tegen. Als het water van het IJsselmeer hoger staat dan de Waddenzee, kunnen ze geopend worden. Dan stroomt het zoete hoge water door het waterstandsverschil uit het IJsselmeer naar de Waddenzee (ook wel spuien genoemd). De extra spuigroepen vergroten de afvoercapaciteit. 

Aan weerszijden van dit hele sluiscomplex komen twee pompgroepen met elk drie pompen, de grootste van Europa. Samen hebben ze een capaciteit van circa 275 kuub water per seconde om het water van het IJsselmeer naar de Waddenzee af te voeren als de spuigroepen daartoe onvoldoende in staat zijn. Met het principe ‘spuien als het kan, pompen als het moet’ kunnen de nieuwe voorzieningen zo meer water uit het IJsselmeer afvoeren, dus ook in tijden waarbij het spuien niet mogelijk is.

Inpassen in een complexe omgeving

‘Onze multidisciplinaire werkzaamheden inpassen in zo’n complexe omgeving is een bijzondere uitdaging die we samen aangaan’, vertelt Wesley de Jong, projectmanager bij Levvel en werkzaam bij BAM Infra Nederland. ‘We werken met respect voor de bestaande spuimiddelen, houden rijksweg A7 open én passen onze aanpak aan op de monumentale spuigroepen en de vele kabels en leidingen. Door één team te vormen en de disciplines nauw te laten samenwerken, beheersen we al deze aspecten optimaal, zelfs in het stormseizoen.’

In de ontwerpfase werd de samenhang tussen de verschillende disciplines met de omgeving uitgebreid besproken. Zo hadden de hoogwaterveiligheidseisen veel invloed op de planning en fasering van het werk. Het gepuzzel leidde tot een ontwerp in 3D waarin alle disciplines zijn verwerkt om zichtbaar te maken waar ze elkaar raken en elkaar eventueel in de weg zitten. Door de tijddimensie hieraan toe te voegen in een 4D-model worden deze raakvlakken in alle bouwfases zichtbaar gemaakt. Zo kunnen onderlinge conflicten al in de ontwerpfase worden opgelost.

Met elkaar optrekken

‘Om het 3D- en 4D-ontwerp echt te doorleven, hebben we een zogenoemde ‘Rehearsal of Concept’ gehouden. Dit houdt in dat we de bouw van de spuigroepen en gemalen fysiek zijn gaan naspelen met ons multidisciplinaire team’, vervolgt Wesley. ‘We hadden een grote vloerplaat met een foto van ons bouwterrein laten maken en schoven met miniaturen van ons materieel. Zo hebben we week voor week de geplande werkzaamheden nagespeeld. Het heeft ons een goed beeld gegeven van de samenhang en vooral begrip gekweekt voor elkaars uitdagingen. We beseffen dat we het met elkaar moeten doen en geven elkaar voorrang voor kritieke werkzaamheden.’ 

Wekelijks neemt het team de integrale planning door en ook met de beheerder van de bestaande spuigroepen is er intensief contact. In goed overleg en met begrip voor elkaars belangen wordt er soms wat extra ruimte gevonden om te werken of juist te spuien, afhankelijk van de weersomstandigheden. Levvel stemt bovendien af met de Inspectie Leefomgeving en Transport (ILT) om de nieuwbouw zorgvuldig aan te sluiten op de monumentale spuigroepen.

Gefaseerd bouwen

De nieuwe spuigroepen worden in twee fasen gebouwd om de A7 open te houden: eerst aan de noordzijde in de Waddenzee en nu aan de zuidzijde in het IJsselmeer, nadat de snelweg afgelopen zomer is teruggelegd. ‘Aan de zuidzijde ontgraven we nu de bouwkuip tot zo’n 9 meter onder NAP’, vertelt Wesley. ‘Voor het einde van het jaar staat het onderwaterbeton op de planning, in 2025 gevolgd door het betonwerk. De stalen schuiven aan de noordkant zijn afgelopen september geplaatst met een drijvende bok vanaf de Waddenzee.’

De betonstort luisterde heel nauw om de stalen schuiven heel precies in te passen. Levvel zette daarvoor een vormvaste stalen bekisting in. Voor vergelijkbare schuiven in de verderop gelegen Vismigratierivier – ook een onderdeel van de versterking en vernieuwing van de Afsluitdijk – zijn met het betreffende kistontwerp goede ervaringen opgedaan. Na het afronden van de werkzaamheden aan de zuidzijde en het testen van de installaties worden de nieuwe spuigroepen naar verwachting in de tweede helft van 2026 opgeleverd. 

Precisiewerk

Eveneens indrukwekkend zijn de twee nieuwe pompgroepen met een betonconstructie tot zeventien meter onder NAP. De bouw van de pompgroepen gebeurt, net als bij de spuigroepen, in twee fasen om de A7 open te houden. Het noordelijke deel is gereed en het zuidelijke deel is vergevorderd. De hele constructie bestaat uit een instroom- en zuigmond die een optimale vorm hebben om het water gecontroleerd toe te laten stromen, zodat de pompinstallaties goed hun werk kunnen doen. Vervolgens brengen de pompen het ingeleide water met visvriendelijk draaiende bladen omhoog en leiden het via een afvoerkanaal onder de A7 door een schuifgebouw naar de Waddenzee.

‘Rondom de pompen staan geprefabriceerde pomphuizen die wij deel voor deel met grote nauwkeurigheid hebben geplaatst’, vertelt Wesley. ‘De binnendiameter van deze behuizingen is zo’n 4,5 meter. Aan beide zijden mochten we slechts 8 millimeter afwijken om de optimale tussenruimte tussen pomphuis en draaiende bladen te waarborgen. Dat was een grote uitdaging. Elk prefab deel van de pomphuizen hebben we eerst ingescand en omgezet in 3D-puntenwolken om ze vervolgens binnen die krappe marges te stellen en aan te storten met beton. Dat is door die werkmethode gelukt.’

De enorme pompen van leverancier Flowserve zijn inmiddels op hun plek gehesen. De elektromotoren zijn geïnstalleerd en daarboven zijn de koepels geplaatst. Het zijn de enige zichtbare elementen van het gemaal. De komende maanden staat het testen van de installaties op het programma, evenals de afbouw van het pompgebouw met de besturingsinstallaties. Het gemaal zal naar verwachting eind 2025 bouwtechnisch gereed zijn. Na de oplevering van het complete project zal Combinatie Levvel 25 jaar onderhoud voor haar rekening nemen.