Klimaatadaptief bouwen en binnenstedelijk watermanagement

SouteRain

Ondergrondse wateropvang: SouteRain

De hitte van de zomer, het kurkdroge voorjaar en periodes met heftige regen komen steeds vaker voor. Dergelijke extreme weersomstandigheden hebben consequenties voor de leefomgeving. Met klimaatadaptief bouwen en binnenstedelijk watermanagement biedt BAM oplossingen voor het welzijn en de gezondheid van bewoners in dichtbevolkte gebieden.

Gertjan Veldkamp, directeur Verwerving Oost bij BAM Infra Regionaal, houdt zich actief met deze thematiek bezig. Hij vertelt over de problematiek én over de oplossingen.

‘Na fikse regenbuien staan de straten in binnenstedelijke gebieden blank en kort daarna is het water verdwenen, terwijl we het op andere momenten nodig hebben voor verkoeling of besproeiing. Dat is niet logisch’, zegt Gertjan. ‘Vooral steden hebben een zogenoemde ‘klimaatadaptieve inrichting’ nodig. Dat wil zeggen: meer ruimte voor een teveel aan water, een voorraad als er te weinig water is. Gemeentes zijn zich hiervan nu meer bewust. De verplichte watertoets in de Omgevingswet die eraan zit te komen, dwingt hen hier ook toe. Water heeft een belangrijke functie. Een mooi voorbeeld is de terugkeer van de singel rond het vernieuwde winkelcentrum Hoog Catharijne in Utrecht waarbij BAM betrokken was. De singel vangt regenwater op, zorgt voor verkoeling en is nog mooi ook. Vele voordelen dus.’

Nog even de problematiek in

‘Extreme weersomstandigheden kunnen veel gevolgen hebben’, vervolgt Gertjan. ‘Denk maar aan ondergelopen kelders, wat veel schade veroorzaakt. Als het water heel laag staat in perioden van droogte, kunnen muren scheuren en panden verzakken. Als het langdurig heet is, warmen stenen en asfalt op. Die warmte wordt ’s nachts afgegeven, waardoor het dag en nacht onaangenaam klam blijft. Dit noemen we hittestress waardoor meer oude en zieke mensen overlijden en meer mensen last hebben van slaapproblemen en concentratiestoornis. In steden speelt deze problematiek veel sterker dan op het platteland.’

Experts van BAM Infra hebben zich verdiept in binnenstedelijk watermanagement en temperatuurbeheersing. Ze hebben met hbo-studenten Civiele Techniek onderzoek gedaan naar de specifieke problemen in bewoonde gebieden. Gertjan: ‘In een naoorlogse stadswijk is geen ruimte voor een waterplein of park, maar wel voor slimme waterbuffers of groenvoorzieningen. In tuindorpen en gebieden met hoogbouw of juist laagbouw zijn weer andere maatregelen nodig. Wij hebben verschillende pakketten uitgewerkt, passend bij verschillende type wijken. Het doel is om een gezonde en leefbare binnenstedelijke omgeving te creëren door warmte te beperken en water te beheersen. We hebben hiervoor duurzame innovaties ontwikkeld die we, deels met partners, aanbieden. Met onze kennis en oplossingen adviseren wij gemeentes en projectontwikkelaars over toekomstbestendig bouwen en inrichten.’

Oplossingen om het water te beheersen

‘Kleine aanpassingen kunnen al een groot effect hebben’, vertelt Gertjan. ‘In veel gemeentes, zoals Haarlem, krijgt hemelwater een aparte afvoer naar een vijver of waterplein dat overtollig water tijdelijk opvangt. De riolen worden zo ontlast. Ook molsgoten en waterdoorlatend bestratingsmateriaal zijn een hulpmiddel voor gecontroleerde waterafvoer en waterberging.’

‘Een ander voorbeeld is de Water Afvoer Drainage Infiltratie – de wadi. Dit is een kunstmatig rivierdal met een zuiverende toplaag van zand en een ondergrondse grindkoffer. Hemelwater loopt via leidingen hiernaartoe en infiltreert de bodem in. Het grondwater wordt zo natuurlijkerwijs aangevuld met schoon water en blijft daardoor op peil. BAM heeft in Best een wadi aangelegd voor het hemelwater van twee nieuwe duurzame appartementencomplexen. Prachtig om te zien door begroeiing!

De innovatie SouterRain is een asfaltconstructie met waterberging, ontwikkeld door BAM. Tussen de onderlaag en de fundering van het asfalt komt een tussenlaag zeer open asfalt op een waterdicht folie. Het overschot aan water wordt hierin tijdelijk opgevangen, totdat de riolering weer voldoende capaciteit heeft of bodeminfiltratie weer mogelijk is. Gertjan: ‘Enkele jaren geleden hebben wij SouterRain voor het eerst toegepast in een woonwijk in Dongen en de wateroverlast is hierdoor verdwenen. Uniek is ook de waterberging die we onder de trambaan op de Rooseveltlaan in de Rivierenbuurt in Amsterdam hebben aangelegd. Als het veel regent, kan het water hiernaartoe om overlast te voorkomen. De bestrating passen we aan om het overtollige water naar dergelijke waterbergingslocaties te leiden. Waternet test of zij met de waterberging onder de trambaan de grondwaterstand kan reguleren. Dit om een te laag grondwaterpeil in droge perioden te voorkomen.’

Oplossingen om de temperatuur te verlagen

‘Bouwkundige aanpassingen kunnen veel hittestress voorkomen’, vervolgt Gertjan. ‘Groen en water zorgen voor verkoeling. Zelfs in dichtbevolkte gebieden is dit haalbaar. Een mooi voorbeeld is het nieuwe Depot Boijmans Van Beuningen in het Museumpark in Rotterdam. BAM heeft hierop 75 bomen geplant als onderdeel van een daktuin. In Klinkerbuurt 3 in de Professor Schoemaker Plantage in Delft heeft BAM met bomen voor schaduw en koelte gezorgd in samenwerking met een landschapsarchitect. Planten en bloemen onderbreken hier het straatwerk, wat handig is voor waterafvoer als het flink regent. Bermen en parkeerplaatsen met grasbeton vragen geen extra ruimte en zorgen dankzij het groen voor verkoeling. Zo slaan we meerdere vliegen in één klap.’

Er zijn nog meer slimme oplossingen. Aan waterbuffers kan een systeem worden gekoppeld dat beplanting bovengronds of ondergronds water geeft en wegen voor verkoeling besproeit. Dit biedt kansen voor bijvoorbeeld Amsterdam. BAM vernieuwt samen met Royal HaskoningDHV de kademuren in de Koningsgracht en heeft voorgesteld een waterberging in de kademuur te creëren als buffer voor overvloedig water. Ook deze kan worden uitgebreid met een systeem om groen water te geven en wegen te besproeien.

Verder kan asfalt een rol spelen in de temperatuurbeheersing. Er bestaat inmiddels een variant met een lichte kleur die minder warmte absorbeert. Ook kunnen er collectoren in worden geplaatst die zonnewarmte opvangen en aanbieden als koeling (in de zomer) of juist verwarming (in de winter).

Klimaatadaptief bouwen en binnenstedelijk watermanagement

‘BAM kan gemeentes snel op weg helpen’, zegt Gertjan tot slot. ‘Door ons onderzoek en dankzij onze innovaties hebben we verschillende oplossingen voor verschillende omstandigheden. Het begint bij monitoring door de gemeente zelf of door ons. Wij hebben een bestaand monitoringsysteem weten te koppelen aan waterbeheer. Als onderdeel van asset management kan de gemeente hiermee werkzaamheden voor onderhoud en waterbeheer slim combineren en zo water en temperatuur beheersen. Binnenstedelijk watermanagement en klimaatadaptief bouwen helpen hittestress, wateroverlast, materiële schade en gezondheidsklachten te voorkomen of in ieder geval aanzienlijk te beperken. Dit is hard nodig gezien de klimaatverandering die lijkt door te zetten.’