Stadsbrug Nijmegen - Lichtend voorbeeld voor omgevingsbewust bouwen

‘De Oversteek’ over de Waal bij Nijmegen is een kunstwerk met meerdere gezichten. Deze brug verbindt zuid met noord. Ze verenigt oud en nieuw. Ze geeft ruimte aan het verkeer en aan de rivier. En dagelijks refereert de bijzondere verlichting aan de vrijheidsstrijd in de Tweede Wereldoorlog. De stadsbrug zette tien jaar geleden de toon voor bouwen met respect voor de omgeving. Samen met onze partners Ney & Poulissen en Max Bögl blikken we terug op de bouw van deze bijzondere verbinding.

Gemeente Nijmegen initieerde het project om de bereikbaarheid van Nijmegen en de spreiding van het verkeer te verbeteren. De lat lag hoog. De nieuwe brug moest opgaan in de natuurlijke omgeving met ruimte voor de rivier. Het moest een hedendaags kunstwerk worden met hoge gebruiks- en belevingswaarden die de ruimtelijke kwaliteit zou verhogen. En dat alles binnen een gebied dat volop in ontwikkeling was: van het verouderde industriegebied aan de zuidkant tot de nieuwe stadsontwikkeling de Waalsprong aan de noordkant. Kortom, een boeiende omgeving voor een markante brug.

BAM Infra Nederland en Max Bögl Nederland wisten samen met de architecten Ney & Poulissen te overtuigen met hun slanke stalen constructie: de grootste enkelvoudige boogbrug van Europa. Als combinatie verwierven ze de design & construct-opdracht met 25 jaar onderhoud. ‘De brug is een object binnen een groter geheel’, vertelt Hans de Koning, directeur van Max Bögl Nederland. ‘Wij zagen het als onze verantwoordelijkheid om een vertaling te maken binnen een groter vraagstuk en niet alleen een mooie brug te maken. Omgevingsbewustzijn en duurzaamheid waren toen al aandachtspunten die inmiddels nog veel actueler zijn geworden. Zo’n iconisch project, daar wilden we voor gaan! Het historisch bewustzijn van de gemeente en haar omgevingssensitiviteit stimuleerden ons om er iets moois van te maken.’

Nog geen spoor van graffiti

‘Het programma van eisen van de gemeente is het fundament waaruit de brug is ontstaan’, vervolgt architect Chris Poulissen. ‘We ontwierpen een slanke stalen constructie met een grotere overspanning dan gesteld om de hele Waal te overbruggen. Voor de voetgangers bedachten we aan stadszijde verblijfsruimtes in de vorm van balkons en betonnen banken met een formidabel uitzicht op de stad. Dit door het fietspad wat op te rekken. Voor de fietsers hebben we vier stijgpunten gemaakt in de buik van de brug. Daar kunnen ze schuilen als het nodig is. Het traditionele metselwerk sluit aan op de historische stad en de kiezels in de gebouchardeerde pijlers verwijzen naar de rivier. Dit soort elementen maken de brug bijzonder en geven haar belevingswaarde. Vooral als de zon erop staat, is het een feest om de belijningen en schaduwen te zien.’

 

Bijzonder is ‘De Oversteek’ zeker: vanuit de verte en vanaf de brug zelf, met het uitzicht dat door de glazen geluidschermen niet wordt belemmerd. De gemeente is er zuinig op en de brug wordt goed onderhouden. Dat maakt haar na tien jaar nog steeds mooi, zonder een spoor van graffiti, terwijl het graffiti-opleidingscentrum zo’n 200 meter verderop staat! ‘Als je respect hebt voor de gebruikers, hebben ze ook respect voor jou’, benadrukt Poulissen.

Duurzame onderhoudskeuzes

‘Voor een duurzame brug is met name de onderhoudsfase interessant’, zegt Sander Roesink, destijds contractmanager van de aannemerscombinatie. ‘We wilden de onderhoudsconsequenties zoveel mogelijk beperken en daarom bedachten we de ‘integraalbrug’, zonder voegovergangen en scharnieren. De betonnen aanbruggen over de uiterwaarden zijn boogvormige overspanningen die we in één keer hebben gestort om er één geheel van te maken. Dat is uniek. Alleen naar de stalen hoofdoverspanning en de aardebanen zijn er voegovergangen. De betonconstructie hebben we licht gehouden door deze op te vullen met schuimbeton. Op zo’n grote schaal was dat nog niet eerder toegepast.’

Door de minimale overgangen heeft de innovatieve integraalbrug nauwelijks onderhoud nodig. Bovendien is er veel minder hinder voor de weggebruikers en de omgeving. Het rijdt immers een stuk soepeler en stiller zónder het gebonk over voegovergangen. 

Voor ontwerp, uitvoering en onderhoud zijn meerdere duurzame oplossingen gekozen. Van maatregelen die corrosie voorkomen tot technische aanpassingen om staalvermoeiing te vertragen. Van langhoudende kwaliteitsverf tot onderhoudsarme materialen. Van hergebruik van zand, grind en puin uit de omgeving tot energiezuinige ledverlichting. Van transport over water tot lokale bakstenen met klei uit de omgeving. De overlast voor de omgeving en de CO₂-uitstoot waren en zijn hierdoor veel lager. Circulair is de brug ook, want aan het einde van de levensduur zijn materialen als beton, staal en asfalt deels herbruikbaar. Royal HaskoningDHV heeft de brug na toetsing als duurzaam gekwalificeerd op basis van hoge scores.

Samen voor een mooier Nederland

‘Het projectresultaat is in hoofdzaak te danken aan de bijzondere samenwerking tussen alle betrokkenen’, benadrukt Poulissen. ‘De wijze waarop de gemeente het proces heeft georganiseerd en de wijze waarop het ruimtelijke kwaliteitsteam ons heeft begeleid, verdienen complimenten. Ook de sterke combinatie van culturen en mensen heeft tot de overstijgende kwaliteit en vernieuwende oplossingen geleid. Een mooi voorbeeld is de vorm van de kolommen. Met kennis vanuit de scheepvaart kwamen we tot de vorm van een bootromp om opstuwing van het water te beperken. Deze mag om veiligheidsredenen niet meer dan 1,0 mm zijn. Zo maakten we er samen een mooier, bereikbaar en veilig Nederland van.’

 

Een kunstwerk én een monument

‘Respect voor het oorlogsmonument op de noordoever was een van de eisen’, vervolgt Poulissen. ‘Lopend met Rudy Luijters van Atelier Veldwerk kwamen we op het verlichtingsconcept met 48 lichtmastparen op de brug. Deze gaan bij zonsondergang paar voor paar aan en komen uit bij het bestaande monument aan de noordkant. Deze opbouw verbeeldt een trage mars, refererend aan de 48 geallieerde militairen die hier tijdens operatie Market Garden in de Tweede Wereldoorlog zijn omgekomen.’

Sinds 19 oktober 2014 loopt dagelijks een veteraan deze Sunset March mee, als eerbetoon aan militairen en veteranen in hun strijd voor vrede en vrijheid. Stadsbrug ‘De Oversteek’ is daardoor een monument op zich geworden en de mars is door Unesco erkend als immaterieel erfgoed. 

Een brug die letterlijk en figuurlijk verbindt

Inmiddels maken veel automobilisten gebruik van de nieuwe route, waardoor de files op de oude Waalbrug flink zijn afgenomen. Ook is ‘De Oversteek’ een populaire fiets- en hardlooproute. Naast de Sunset March vinden andere evenementen plaats op en onder de brug, zoals de opening in 2013 (met 10.000 bezoekers!) en de herdenking van 70 jaar Market Garden in 2014. ‘Met oog voor de historie en de omgeving is ‘De Oversteek’ een brug die verbindt, letterlijk en figuurlijk’, zegt De Koning. ‘Hij was zijn tijd vooruit, als start voor de transitie van het hele gebied.’

‘De Oversteek’, die de Nationale Staalprijs 2014 en de Nederlandse Bouwprijs 2015 won, heeft al vele positieve reacties opgeleverd. Wat Chris Poulissen betreft zou de hoge ruimtelijke kwaliteit de norm moeten zijn voor verdere stadsontwikkeling in het gebied, bij de stadsbrug in gang gezet met het programma van eisen. Roesink: ‘De gemeente had zich goed verdiept in de context en legde met de puntentoekenning in de aanbesteding – 49 uit 100 punten – de nadruk op de beeldkwaliteit. Toen we de brug bouwden, stonden er oude fabrieken aan de zuidkant en aan de overkant was er niets. We zijn er trots op dat we iets moois hebben neergezet waar de omgeving zich aan kan spiegelen.’