Minder baggeren en meer natuur door slimme rivierkribben

De flexibele krib in de IJssel bij Kampen doet precies wat het moet doen: de rivier op een slimme manier beheersen. De Leerruimte in het onderhoudscontract Twentekanalen/IJsseldelta gaf Rijkswaterstaat, Deltares en BAM Infra Nederland de stimulans om de innovatie in de praktijk volwassen te maken. Zo kan de krib met slimme blokken bijdragen aan duurzaam rivieronderhoud voor een mooier Nederland. 

De flexibele krib is opgebouwd uit Xstream-blokken die door hun vorm in elkaar haken voor een stevige constructie die makkelijk is op te bouwen en aan te passen. Ze zijn een alternatief voor de traditionele krib van zand, geotextiel, grind en keien. Honderden liggen er in de Nederlandse rivieren om het water te sturen, de oevers te beschermen, de rivier in haar loop en de vaargeul op diepte te houden. De traditionele variant laat zich niet zo maar aanpassen en juist dat is nodig om in te spelen op klimaatverandering. 

Het Xstream-blok is een kleinere variant van de door BAM ontwikkelde Xbloc en XblocPlus die als betonnen bekledingselement voor golfbrekers, zeeweringen en bijvoorbeeld de Afsluitdijk worden ingezet. Het Xstream-blok was een innovatief idee voor het onderhoud van de Twentekanalen en IJsseldelta dat BAM Infra Nederland van december 2014 tot december 2020 samen met Van den Herik uitvoerde.  

Bas Reedijk, BAM

Bas Reedijk, afdelingshoofd Kustwaterbouw en Watermanagement bij BAM Infra Nederland

Van idee tot volwassen innovatie 

“De Leerruimte stimuleert vernieuwende oplossingen voor concrete opgaven. De kracht is de gelijkwaardige samenwerking van opdrachtgever, opdrachtnemer en kennisinstelling en de directe koppeling met de praktijk. Innovaties als de flexibele krib komen juist daardoor snel tot ontwikkeling”, vertelt Yuri Wolf, manager Kennis & Innovatie en innovatiemanager Rivierbeheer bij Rijkswaterstaat. “De opgave was duurzaam rivieronderhoud met minder baggerwerk en het businessplan gaf het vertrouwen om in november 2019 te starten met een praktijkproef in de IJssel bij Kampen. Er kwamen twee kribben in de binnenbocht en één in de buitenbocht, die Deltares een jaar lang monitorde.”  

Sterke prestaties 

Yuri en Bas Reedijk, afdelingshoofd Kustwaterbouw en Watermanagement bij BAM Infra Nederland, hielden sindsdien de live app met spanning in de gaten. “Bij de flexibele krib komen de blokken direct op het zand, zonder zinkstukken en andere materialen. Ook zijn ze veel steiler opgebouwd dan een traditionele krib”, legt Bas uit. “De kribben waren na een jaar nog steeds stabiel. Er was geen uitspoeling van zand rondom de koppen van de kribben en daardoor bleef de vaargeul zonder te baggeren op diepte.” Voor het effect op de vaargeul was met name de krib in de buitenbocht van belang en daarom werd deze na drie succesvolle proefjaren verlengd. De Xstream-blokken van de flexibele kribben in de binnenbocht werden hiervoor hergebruikt, want dat is een duurzame kracht van deze blokken.  

Na vijf jaar praktijkervaring blijkt de flexibele krib betere prestaties te leveren dan de traditionele variant, maar de monitoring gaat door. Waterdieptemetingen, visonderzoek en een botsproef met een boot brengen de prestaties van de innovatie in beeld. 

Duurzame kanten 

“De in elkaar gehaakte blokken hebben vele extra voordelen”, vervolgt Yuri. “De holle ruimtes zijn waterdoorlatend, waardoor het water rondom de krib helderder is en beter voor plant en dier. Verder zijn de holle ruimtes op zichzelf een habitat voor flora en fauna. De begroeiing op de blokken en de grotere diversiteit ontstonden razendsnel hebben ecologen vastgesteld.” 

Intussen test BAM samen met producent Meteoor Beton de productie van Xstream-blokken met minder cement en met hergebruikt beton om de CO2-footprint te verlagen. “De blokken zijn compact en robuust waardoor er geen zware betonkwaliteit nodig is. Daarom lenen ze zich goed voor een duurzame productie met circulair beton en minder primaire grondstoffen, die we bovendien niet uit het buitenland hoeven te halen”, legt Bas uit. “Door de steile helling is er sowieso minder materiaal nodig dan bij de traditionele variant. We blijven optimaliseren, ook in het ontwerp, om de blokken nog natuurinclusiever te maken.” 

Yuri Wolf BAM Infra Xstream

Yuri Wolf, manager Kennis & Innovatie en innovatiemanager Rivierbeheer bij Rijkswaterstaat

Veelzijdige innovatie 

“Ons doel is betaalbaar, betrouwbaar en duurzaam rivierbeheer en maatschappelijke opgaven als natuurontwikkeling en klimaatadaptatie zijn daarbij gekomen”, zegt Yuri. “De flexibele krib beantwoordt ook daaraan dankzij de opbouw van de constructie en de flexibiliteit om van vorm te veranderen als de situatie daarom vraagt. We zien daardoor ook kansen bij de Pannerdensche Kop, waar flexibele kribben meer water van de Boven-Rijn naar het Pannerdensch Kanaal kunnen leiden dan naar de Waal in geval van extreme droogte. De wetenschappelijk onderbouwde resultaten van de praktijkproef zijn een stimulans om de innovatie bij andere projecten van Rijkswaterstaat in te zetten.” 

BAM benut intussen andere kansen. Zo zijn de Xstream-blokken ingezet voor de vernieuwing van kademuren aan de Brouwersgracht in Amsterdam, waarbij het verbeteren van het onderwaterleven een specifieke eis was. BAM en Royal HaskoningDHV bedachten de SAVE-methode met een gestandaardiseerd proces en Xstream-blokken, die de vernieuwde constructie stabiel houden door zanduitspoeling te voorkomen. De holle tussenruimtes zijn een habitat voor onder meer de rivierdonderpad, een kleine bodemvis. 

“De snelheid van opbouwen, de flexibiliteit, de duurzame en circulaire waarden en de kansen voor de biodiversiteit zijn voordelen die voor meerdere toepassingen interessant zijn”, zegt Bas. “Met Deltares onderzoeken we de inzet van Xstream-blokken voor ecologisch-vriendelijke bodembescherming rond de fundering van offshore windmolenparken. We zien ook kansen voor langsdammen in rivieren en voor projecten vanuit de Kaderrichtlijn water ter verbetering van de waterkwaliteit. Natuurlijke oevers met Xstream-blokken helpen daarbij.” 

Stappen naar de toekomst 

“De Leerruimte heeft een manier van samenwerken gecreëerd met zoveel wederzijds vertrouwen als ik zelden eerder heb meegemaakt”, zegt Yuri enthousiast. “Het is bijzonder om zoveel passie en gedrevenheid te zien, waarbij iedereen heel natuurlijk zijn of haar rol pakt. We gaan als innovatieteam door om nieuwe vragen te beantwoorden, kennis op te doen en kennis te delen.” 

“De Leerruimte heeft de snelle ontwikkeling gefaciliteerd en nu kunnen we opschalen om kansen in binnen- en buitenland te benutten”, zegt Bas tot slot. “Per toepassing zijn vele Xstream-blokken nodig. Samen met Meteoor Beton onderzoeken we de juiste vorm om de betonvorm te kunnen persen waardoor de productiesnelheid omhoog gaat. Gezien de klimaatverandering moet er veel gebeuren om het Nederlandse en Europese watersysteem te versterken. Onze innovatie kan daarbij een belangrijke rol spelen.” 

Deel op social media